تولّد خواننده و بلاغت اسلامی

چکیده نقد خواننده محور بر این مسئله تأکید دارد که در خوانش متن، دریافت و استنباط خواننده بسیار مهّم و اساسی است. این قضیه، یک روی دیگر فرضیه ی مرگِ مؤلف (death of the author) رولان بارت به شمار می­رود. بارت و پیروان او در ارائه­ی نظریات خود انگیزه­ی سیاسی داشتند. ایشان در راستای مبارزه­ی فرهنگی با رژیم تک صداییِ کمونیسم، مسئله­ی مرگِ مؤلف و تولد خواننده را مطرح کردند و این در حالی است که توجه به خواننده در تاریخ بلاغت اسلامی از نوع ناب آن، که برآمده از فلسفه ی بلاغت است، به دور از هرگونه شایبه­ی سیاسی وجود داشته است. از بین پیشینیان، ابن رشیق قیروانی، عبدالقاهر جرجانی، جاحظ، ابن قتیبه دینوری از جمله دانشمندانی هستند که به محوریت خواننده در درک متون ادبی توجه ویژه­ای داشته­اند. علاوه بر این در عرصه­ی شعر قدیم پارسی نیز توجه به شخصیت خواننده در آثار حافظ شیرازی، عطار نیشابوری، عین القضات همدانی به خوبی مشهود است و ایشان آشکارا حق خوانش متن را برای خوانندگان بالقوه به رسمیت شناخته­اند. به طور کلی در نظریه­ی خواننده محور باید به این اصل اساسی توجه داشت که حالات خواننده و هویّت خواننده، تکلیف خوانش متن را روشن می­سازد.